Türkiye, İsveç’in NATO’ya katılımı konusunda sonu gelmeyen pazarlıklarda dikkatleri Kuran yakmaktan ABD savaş uçaklarına çevirdi.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 11 Temmuz’da Vilnius’taki NATO zirvesinde İsveç Başbakanı ile el sıkıştığında her şey tamamlanmış gibi görünüyordu.
Erdoğan ayrıca “İsveç’in katılım protokolünü Büyük Millet Meclisi’ne [Türk parlamentosuna] iletme ve onaylanmasını sağlamak için meclisle yakın bir şekilde çalışma” sözünü yazılı olarak imzaladı.
Bunun karşılığında İsveç, Türk karşıtı “teröristleri” bastırma ve Türkiye’nin AB’den gümrük avantajları ve vizesiz seyahat almasına yardımcı olma sözü verdi, ancak ifade özgürlüğü yasaları nedeniyle Kuran yakmayı yasaklamayı reddetti.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg o dönemde bu anlaşmanın “tarih yazdığını” söylemişti.
Ancak Türk parlamentosu yazdan sonra yeniden çalışmaya hazırlanırken, Erdoğan başka bir talebi öne çıkardı: ABD’nin Türkiye’ye önce yüksek teknolojili F-16 savaş uçakları satması.
Erdoğan 10 Eylül Pazar günü basına yaptığı açıklamada, Hindistan’daki G20 zirvesi marjında ABD Başkanı Joe Biden ile satın alma konusunu konuştuğunu söyledi.
Ona göre uygunsuz taleplerde bulunan ABD’ydi. Reuters’a göre Erdoğan, Biden’ın F-16 anlaşmasını İsveç’in NATO üyeliğiyle ilişkilendirdiğini ve “bu yaklaşımın bizi ciddi şekilde üzdüğünü” söyledi.
Ancak bir başka görüşe göre, F-16’ları İsveç’e karşı büyük bir pazarlığa kilitlemek isteyen Türkiye’ydi.
Stockholm Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Direktörü Paul Levin, “Görünüşe göre [F-16 anlaşması] büyük ölçüde herkesin güvendiği bir sıralama üzerinde anlaşmaya bağlı… Kongre, Türkiye onaylamadan satışı onaylamak istemiyor, Ankara ise satışı almadan elindeki kozu [İsveç’i] bırakmak istemiyor” dedi.
Levin, “Her iki taraf da [Türkiye ve ABD] F-16 anlaşması ile NATO’nun genişlemesi arasında bir bağlantı olduğunu açıkça reddediyor, ancak benim hissim, birincisinin ikincisinin anahtarı olduğu yönünde” diye ekledi.
Türkiye-ABD savunma ilişkileri dört yıl önce Türkiye’nin NATO müttefiki Amerika yerine Rusya’dan uçaksavar sistemi almasıyla bozulmuştu.
Türk Dışişleri Bakanlığı EUobserver’a yanıt vermedi.
Ancak İstanbul’da yaşayan uluslararası ilişkiler uzmanı ve varlık yöneticisi Alp Sevimlisoy, ülkedeki hissiyata dair bir fikir verdi.
EUobserver’a konuşan Sevimlisoy, Türkiye’nin F-16’ları alması gerektiğini çünkü “şu anda bölgesindeki en büyük askeri güç” ve “Karadeniz’de hem Rusya’yı hem de Çin’i kontrol altında tutabilecek gerekli güce sahip tek [NATO] ortağı” olduğunu söyledi.
Bu arada, Erdoğan’ın AB gümrük avantajları ve vizesiz seyahat taleplerinin İsveç’in onayını geciktirme olasılığı daha düşük.
Avrupa Komisyonu EUobserver’a NATO ile ilgili konuların “ticari anlaşmazlıkları çözmeye” yönelik teknik görüşmelerle bir ilgisi olmadığını söyledi.
Vizeler konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmesi de aylar alacağa benziyor, zira 72 zorlu kriterden altısının yerine getirilmesi gerekiyor.
Ancak Levin’e göre Erdoğan sadece AB talepleri uğruna NATO’daki iyi niyeti daha fazla yakmayacaktır.
“Eğer başka nedenlerden dolayı [Erdoğan] [İsveç] vetosunu kaldırmaya hazır değilse, bunu bir mazeret olarak kullanabilir. Aksi takdirde hayır, bunların onun için yeterince önemli olduğunu düşünmüyorum,” dedi Levin.
“İsveçliler ve NATO’nun geri kalanı, Erdoğan’ın Vilnius’ta kesin bir taahhütte bulunduğuna ve onay sürecini geciktirenin sadece Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin uzun yaz tatili olduğuna inanıyor” diyen eski bir üst düzey NATO yetkilisi olan ve şu anda İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nde savaş çalışmaları dersleri veren Jamie Shea ise şöyle konuştu
“Meclis Ekim ayında yeniden toplandığında onay sürecinin ilerleyeceğine dair güçlü beklentiler olacaktır. Ancak Erdoğan’ın sonuna kadar sert konuşmasını ve şüpheleri artırmasını bekliyoruz” diye ekledi.
Orbán faktörü
Güvenin dikkatli bir şekilde “sıralanması”, İsveç’in teklifini onaylamayan diğer tek NATO ülkesi olan Macaristan tarafından daha da karmaşık hale getiriliyor.
Erdoğan’ın Temmuz ayındaki NATO zirvesinde el sıkışmasından birkaç gün sonra Macaristan Dışişleri Bakanı Péter Szijjártó da bir Facebook paylaşımı aracılığıyla söz verdi: “Eğer [Türkiye’nin tutumunda] bir hareketlilik olursa, Macaristan’ın [NATO] üyeliği konusunda hiçbir ülkeyi geciktirmeyeceği sözünü elbette tutacağız.”
Macaristan parlamentosu 25 Eylül’de çalışmalarına yeniden başlayacak, ancak muhalefet milletvekilleri Başbakan Viktor Orbán’ın dostu Erdoğan’ı müzakerelerde henüz yalnız bırakmasını beklemiyor.
Muhalefetteki Demokratik Koalisyon partisinden Ágnes Vadai, “Orbán Erdoğan’ı izliyor ve Macaristan’ın [NATO’yu] onaylayan son ülke olacağını sanmıyorum,” dedi. “Muhtemelen önce Macaristan parlamentosu oylayacak şekilde ayarlayacaklar ama ne zaman olacağını kimse bilmiyor” dedi.
Tüm bunlar, yaz öncesinde Erdoğan’ı öfkelendiren ve İsveç’in NATO’ya katılmak istemesi halinde İsveç polisinin bunu yasaklaması gerektiğini söylediği İsveç’teki Kuran yakma meselesini geride bırakıyor.
Kuranlar
İsveç’te Ağustos ayında düzenlenen İslam karşıtı protestolarda çeşitli kişiler Müslümanların kutsal kitabını yakmaya devam etti.
İstanbul’daki Sevimlisoy için: “İsveç Ankara’nın iradesine cevap verecektir”.
Ve eğer vermezse, dedi: “Türkiye’nin Finlandiya’nın NATO’ya girmesi konusunda halihazırda mutabakata varılmış olmasını tatmin edici bir gelişme olarak görmesinin zamanı gelmiş olabilir.”
Stockholm Üniversitesi’nden Levin, “İsveç’te yeni Kuran yakma eylemleri ve PKK yanlısı gösteriler, [NATO] sürecini durdurmak için yeterince sorun yaratabilir” diye ekledi.
Ancak yabancı medyada çıkan haberleri izleyen İsveç Enstitüsü’ne göre Erdoğan artık o düğmeye basmıyor.
Enstitü, “28 Haziran’daki Kur’an yakma olayından sonraki haberlere kıyasla, son Kur’an yakma olaylarının hem haber medyasında hem de sosyal medyada çok daha az yer aldığını görüyoruz” dedi.
“Bu durum Türkçe ve diğer bazı dillerdeki yayınlar için de geçerli” diyen rapora göre Macar medyası da son yakma vakalarını haberleştirmeyi reddetti.
Kaynak: Euobserver
