Dünya genelinde büyük güç rekabetinin geri dönüşü, ülkeleri uyum sağlamaya zorluyor ve Avrupa’dan Hint-Pasifik’e ve Orta Doğu’ya kadar uyum ve harcamalarda büyük değişikliklere yol açıyor.

Değişim haritanın her yerinde görülüyor ama en çok İsveç ve Japonya gibi ülkeler Rusya ve Çin’den yükselen tehditleri karşılamak için önemli değişiklikler yapıyor.
Hint-Pasifik Komutanlığı’nın başındaki ABD’li Amiral John Aquilino bu ay Temsilciler Meclisi Silahlı Hizmetler Komitesi’nde yaptığı konuşmada “Güvenlik ortamını 40 yıllık üniforma hayatımda gördüğüm en tehlikeli ortam olarak tanımladım” dedi.

Yeni gerilimlerin artması dünya çapında savunma harcamalarının artmasına neden oldu. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü bu yıl yayınladığı yıllık raporda savunma harcamalarının geçen yıl dünya genelinde yüzde 9 artarak 2.2 trilyon dolara ulaştığını açıkladı.

Ülkelere göre bir dağılımda, ulusların çoğunluğu 2021’den 2023’e kadar savunma harcamalarını arttırdı.

Avrupa ülkeleri 2021’de yaklaşık 350 milyar dolar olan harcamalarını 2023’te 388 milyar doların üzerine çıkarırken, Asya ülkeleri de aynı zaman diliminde 500 milyar doların üzerindeki harcamalarını 510 milyar doların üzerine çıkardı.

Harcamalardaki artış kamuoyu görüşüyle de paralel gidiyor. Kasım ayında Ipsos tarafından 30 ülkede yapılan bir ankete katılanların yüzde 84’ü dünyanın daha tehlikeli hale geldiğine inanıyor. 2018’de bu oran yüzde 74’tü (anket İsrail-Hamas savaşından önce yapılmıştı).

Küresel bir güvenlik ve istihbarat firması olan Soufan Group’ta analist olan Joseph Shelzi, “Üçüncü Dünya Savaşı’na günler kaldığını düşünmüyorum ama dünyanın daha istikrarsız hale geldiğini düşünüyorum” dedi.

“Artık daha yüksek bir risk var, örneğin rakiplerin yüksek yoğunluklu çatışmalara girmesi gibi. Bunun şu anda Ukrayna’da yaşandığını görüyoruz ve Tayvan sokaklarında da yaşanma olasılığını görüyoruz.”

Rusya savaşı Avrupa’ya taşıyor
Avrupa’da Rusya’dan gelen tehdit, Rus güçlerinin 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinden bu yana önemli ölçüde arttı. Savaşın Moskova’nın giderek daha fazla lehine olan uzun bir çatışmaya sürüklenmesiyle de bu tehdit daha da keskinleşti.

Daha küçük Baltık ülkeleri, gelecekteki olası bir Rus saldırısına karşı savunmalarını güçlendirmeye çalıştılar.

Sovyetler Birliği ile aynı düzeyde bir Rus askeri yığınağı konusunda uyarıda bulunan Letonya, Litvanya ve Estonya, bu yıl sığınaklardan ve diğer savunma yapılarından oluşan ortak bir savunma hattı inşa etme konusunda anlaştı.

Daha kuzeyde Finlandiya ve İsveç, Rusya’nın işgalinin ardından Batı güvenlik ittifakı NATO’ya katıldı.

İsveç 200 yılı aşkın bir süredir sürdürdüğü tarafsızlık politikasını terk ederek bu ay NATO’daki Batılı müttefikleriyle resmi olarak güçlerini birleştirdi. Stockholm bu tarafsızlık politikasını Birinci Dünya Savaşı, İkinci Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş boyunca sürdürdü.

Ancak İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, İsveç’in bu yıl NATO’ya dahil olmasının atılması gereken “doğal” bir adım olduğunu söyledi.

Kristersson NATO’ya dahil olduktan sonra yaptığı konuşmada “NATO’ya, ne olduğumuzu ve neye inandığımızı daha iyi savunmak için katılıyoruz: özgürlüğümüzü ve demokrasimizi” dedi. “Bu ülkemiz için çığır açan bir olaydır.”

Avrupa Politika Analiz Merkezi’nde (CEPA) yerleşik olmayan araştırmacı Minna Ålander, İsveç’in NATO’ya katılmasının “muazzam” olduğunu söyledi. Ålander, bunun Soğuk Savaş döneminden bile daha fazla belirsizlik içeren tehlikeli bir güvenlik ortamının sonucu olduğunu söyledi.

“Soğuk Savaş sırasında, en azından sonuna doğru, güvenilir kuralları olan bir sisteminiz vardı” dedi. “Soğuk Savaş sonrası normlar artık pek çok yerde geçerli değil gibi görünüyor. Ama aynı zamanda oyunun yeni kurallarına da henüz sahip değilsiniz [ve] şu an için tehlikeli olan da bu.”

Soufan Group’tan Shelzi, Rusya ile 800 millik bir sınırı paylaşan Finlandiya’nın da ittifaka başvurarak İsveç’i harekete geçirdiğini söyledi.

“Bu somut bir şey ve bugün bunu haritada görüyorsunuz,” diye devam etti. “Rusya Avrupa’ya savaşı geri getirdi ve bu da tüm Avrupa’daki Avrupalı liderler için bir uyandırma çağrısı oldu.”

NATO üyeleri aynı zamanda ekonomik hasılanın yüzde 2’si hedefini tutturmak için savunma harcamalarını arttırma taahhüdünde bulunuyor ki ABD dışındaki ülkeler tarihsel olarak bu hedefi tutturamadıkları ve güvenlik için yıllarca Washington’a bel bağladıkları için bu bir tartışma konusu.

Her ne kadar 2024 yılında rekor sayıda NATO üyesinin (18 üye) hedefi tutturması beklense de savunma harcamaları konusundaki tartışmalar bu yıl yeni boyutlara ulaştı. Cumhuriyetçilerin 2024 başkanlık seçimleri için muhtemel adayı olan eski Başkan Trump, Rusya’nın NATO’ya ödeme yapmayan ülkelere “ne isterlerse yapmalarına” izin vereceğini söyledi.

CEPA’dan Ålander, Trump’ın yorumlarından sonra Avrupa’da “tam bir şok dalgası” yaşandığını, bunun da savunma harcamalarını karşılama ve bireysel ulusal güvenliği sağlama konusunda yeniden bir karar alınmasına yol açtığını ve bazı ülkelerin, düşman bir başkanın kendilerini terk etmesi halinde ABD’yi gelecekte potansiyel bir tehdit olarak gördüğünü söyledi.

“Bu gerçekten bir Trump sorunu değil. Amerikan iç politikasının değişkenliği ve bunun dış politikayı da etkilemeye başlamasıyla ilgili çok daha uzun vadeli bir sorun” dedi.

NATO’nun yanı sıra Avrupa Birliği de ülkelerin güvenliklerini arttırmaları gerektiğini kabul ediyor ve güvenlik sorunları konusunda işbirliğini arttırma ve savunma harcamalarını yükseltme çağrısında bulunuyor.

Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel bu ay yazdığı bir mektupta “güvenliğimiz ve savunmamızla ilgili gerçek bir paradigma değişikliği” çağrısında bulundu.

Michel, “İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük güvenlik tehdidiyle karşı karşıya olduğumuz şu günlerde, savunmaya hazır olmak ve AB ekonomisini ‘savaşa hazır’ hale getirmek için radikal ve somut adımlar atmanın tam zamanıdır” diye yazdı.

Bazı analistler ABD ve Avrupa’nın askeri yığınağını barışı sağlamaya yönelik bir çabadan ziyade bir tırmanma olarak görüyor.

İlerici Politika Çalışmaları Enstitüsü’nde yeni enternasyonalizm projesinin direktörü olan Phyllis Bennis, NATO aracılığıyla “gücün muazzam bir şekilde tırmandırılmasına” karşı uyarıda bulundu ve silahların konuşlandırılmasını azaltan daha fazla anlaşmanın uygulanması çağrısında bulundu.

“Avrupa için sadece ya da öncelikle güvenlik ve askeri bir yapı olarak tanımlanmayan yeni bir yapıya ihtiyacımız var” dedi.

Bennis bu yapının Rusya’nın geçen yıl çekildiği Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Anlaşması’nı model alabileceğini söyledi. Soğuk Savaş döneminden kalma anlaşma Avrupa’daki konvansiyonel silah ve kuvvetlerin sayısını kısıtlıyordu.

ABD hükümeti, Rusya ile ABD ve Rusya arasında iki taraflı olan konularda müzakere etmeye çalışmalıdır” dedi. “Bu, gerginliğin bir kısmını azaltmak için uzun bir yol kat edebilir. … Bir yerden başlamak zorundasınız çünkü bunun alternatifi sürekli savaş.”

ABD-Çin rekabeti Hint-Pasifik’i karıştırıyor
Dünyanın diğer ucunda ise ABD ve Çin, Çin’in Tayvan’ı işgal etme ihtimali belirirken Hint-Pasifik bölgesinde birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışıyorlar. Kuzey Kore ise ABD ve müttefiki Güney Kore’ye karşı daha da saldırganlaştı.

Washington, Pekin’i Çin lideri Xi Jinping’in kuvvetlerine hazır olmalarını söylediği tarih olan 2027’de Tayvan’ı işgal etmekten caydırmaya çalışırken bölgede ittifaklar kuruyor ve ABD varlığını güçlendiriyor.

ABD geçen yıl Filipinler ile adada dört yeni üs açma konusunda anlaşırken, Beyaz Saray da 2023 yılında Vietnam ile savunma işbirliğini derinleştirmek için bir anlaşma imzaladı. Palau, Malezya ve Singapur ile de bağlar giderek güçleniyor.

ABD 2021’de Avustralya ve İngiltere ile AUKUS olarak bilinen ve Canberra’ya nükleer güçle çalışan denizaltılar göndermeyi ve her üç ülke arasında gelişmiş silah geliştirmeyi artırmayı amaçlayan yeni bir Hint-Pasifik anlaşması imzaladı.

Ancak ABD için bölgedeki belki de en önemli müttefik, Çin ve Kuzey Kore’den gelen tehdide karşı koymada önemli bir ortak olarak ortaya çıkan Japonya’dır.

Dünya Savaşı’ndan sonra yürürlüğe giren pasifist savunma politikasından uzaklaşan Tokyo, 2027 yılına kadar savunma bütçesini iki katına çıkararak ABD ve Çin’in ardından en fazla askeri harcama yapan üçüncü ülke olmayı planlıyor.

Japonya ayrıca ölümcül silahların ihracatına izin vermek için kuralları değiştirdi ve saldırgan askeri eylemleri yasaklayan İkinci Dünya Savaşı dönemi politikasından bir başka önemli değişiklik olan karşı saldırı kabiliyetinin geliştirilmesi çağrısında bulunan bir strateji yayınladı.

Bir Japon Savunma Bakanlığı yetkilisi bu ay The Hill’e verdiği demeçte politikadaki değişimin caydırıcılığı arttırmak ve “saldırganlık niyetini durdurmak” için gerekli olduğunu söyledi.

Pasifik Forumu’nda Hint-Pasifik dış ve güvenlik politikası programının kıdemli direktörü John Hemmings, Pekin yanlısı Japon fraksiyonunun azalan etkisinin yanı sıra Çin’in yükselişi sırasında büyüyen ve İkinci Dünya Savaşı dönemindeki Japon imparatorluğundan daha kopuk yeni bir neslin Tokyo’daki değişimi tetiklediğini söyledi.

Hemmings, “Zaman içinde bu destek içten içe daha askeri bir hal aldı” ve “Çin tehdidi çok daha popüler hale geldi” dedi.

Hemmings ayrıca ABD, Japonya ve Güney Kore’nin geçen yıl Camp David’de yeni bir üçlü ittifak kurduğunu, Tokyo ve Seul’ün daha güçlü bir ilişki kurmak için tarihi farklılıkları giderdiğini belirtti. Japonya’nın giderek güçlü bir ABD müttefiki haline geldiğini söyledi.

Hemmings, “Japonya, ABD’nin uyum çabaları için bir kolaylaştırıcı haline geliyor,” dedi. “Pek çok eleştirmen onların sadece ABD’nin kuklaları olduğunu söyleyecektir. Ben hiç de öyle düşünmüyorum. Aksine, Japonya’nın Hint Pasifik konseptinde entelektüel liderlik yaptığını düşünüyorum.”

Orta Doğu’da gerilim tırmanıyor
İstikrarsız Orta Doğu’da İran’dan kaynaklanan tehdit giderek büyürken uzmanlar Tahran, vekilleri ve ezeli düşmanları İsrail arasında büyük bir bölgesel savaş çıkabileceği uyarısında bulunuyor.

Orta Doğu’daki gerilim geçen yıl ABD’nin bölgedeki en önemli müttefiki İsrail ile Gazze’deki İran destekli Filistinli militan grup Hamas arasındaki büyük savaşla patladı.

Gazze’deki çatışma İsrail ile Lübnan’daki İran destekli askeri ve siyasi grup Hizbullah’ı topyekûn bir savaşa yaklaştırırken, her iki taraf da sınır üzerinden sık sık top ve roket atışları yapıyor.

Atlantik Konseyi’nde milenyum araştırmacısı olan Alp Sevimlisoy, “İran’la daha büyük bir çatışmaya doğru gidiyoruz” dedi. “Önümüzdeki birkaç yıl içinde İran’a karşı doğrudan askeri harekata girişmek zorunda kalmamız çok muhtemel.”

Devam eden savaşı tetikleyen 7 Ekim’de Hamas’ın İsrail’in güneyine düzenlediği ölümcül saldırılarda 1.100’den fazla kişi öldü, 250 kişi de kaçırıldı ve İsrail’i Gazze ve kuzeyde Lübnan çevresinde daha fazla güvenlik aramaya zorladı.

İsrail için hem Hamas ve Hizbullah tehdidinin hem de Irak, Suriye ve Yemen’de vekilleri olan daha geniş bir sorun olan İran’ın evinin yakınında olması giderek daha kabul edilemez hale geliyor.

İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant Ocak ayında The Wall Street Journal’a verdiği demeçte “Tek bir düşmanla değil, bir eksenle savaşıyoruz” dedi. “İran, kullanmak üzere İsrail’in etrafında askeri güç oluşturuyor.”

Hizbullah’tan gelen en yakın tehdit, İsrail sınır krizini çözmeye çalışırken yakın gelecekte topyekûn bir savaşa dönüşebilir. Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nin (CSIS) yeni raporuna göre bu durum dünya çapında olmasa bile bölgesel bir krize yol açabilir.

CSIS, “[İsrail ve Hizbullah arasındaki] bir savaş, ABD ve Avrupa da dahil olmak üzere Orta Doğu ve ötesindeki halklar arasındaki gerilimi önemli ölçüde artırabilir ve İran destekli grupların İsrail, ABD ve bölgedeki ve kıyı bölgelerindeki ticari hedeflere yönelik saldırılarının artmasına yol açabilir” sonucuna vardı.

Atlantik Konseyi’nden Sevimlisoy, ABD’nin İran’la bir savaşa hazırlanmak için bölgedeki Arap ülkeleriyle ittifakını güçlendirmeye çalışabileceğini söyledi.

“Bu artık ittifaklar ve koalisyonlarla ilgili bir dönemdir” dedi.

“Orta Doğu’da Körfez’deki müttefiklerimizle birlikte, İran’ın şu anda büyük bir kaosun yaşandığını gördüğümüz birçok ülkede vekillerini daha fazla kullanmayı seçmesi ya da İran’ın nükleer silahlara sahip olma konumunu ABD’nin hegemonyasına ya da tek tek Körfez ülkelerinin ulusal güvenliğine meydan okumak için kullanmaya karar vermesi durumunda, İran’a karşı kesinlikle çatışma planları üzerinde çalışmalıyız.”

Kaynak: The Hill